กิเลสกฺขยมตฺตตาย หิ สติ นิพฺพานสฺส พหุตา อาปชฺชติ ‘‘ยตฺตกา กิเลสา ขียนฺติ, ตตฺตกานิ นิพฺพานานี’’ติฯ อภาวสฺสภาวโต คมฺภีราทิภาโว อสงฺขตาทิภาโว จ น สิยา, วุตฺโต จ โส นิพฺพานสฺส, ตสฺมาสฺส ปจฺเจตพฺโพ ปรินิปฺผนฺนภาโวฯ ยสฺมา จ สมฺมุติสจฺจารมฺมณํ สงฺขตธมฺมารมฺมณํ วา สมุจฺเฉทวเสน กิเลเส ปชหิตุํ น สกฺโกติ, ยโต มหคฺคตญาณํ วิปสฺสนาญาณํ วา กิเลสวิกฺขมฺภนวเสน ตทงฺควเสน วา ปชหติ, ตสฺมา อริยมคฺคญาณสฺส สมฺมุติสจฺจสงฺขตธมฺมารมฺมเณหิ วิปรีตสภาเวน อารมฺมเณน ภวิตพฺพํฯ ตถา หิ ตํ สมุจฺเฉทวเสน กิเลเส ปชหีติ เอวํ ปรินิปฺผนฺนาสงฺขตสภาวํ นิพฺพานนฺติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพนฺติฯ

นิพฺพานปญฺหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-15. ธมฺมวาทีปญฺหสุตฺตาทิวณฺณนา

[316-328] ปหาย คตตฺตาติ อริยมคฺเคน ชหิตฺวา ญาณคมเนน คตตฺตาฯ สุฏฺฐุ คตาติ สมฺมา คตา ปฏิปนฺนาติ สุคตาฯ ปริชานนตฺถนฺติ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานนตฺถํฯ ทุกฺขสงฺขาโตติ ‘‘ทุกฺข’’นฺติ สงฺขาตพฺโพ วิทิตพฺโพ จ ทุกฺขสภาโว ธมฺโม ทุกฺขทุกฺขตาฯ ยสฺมา ทุกฺขเวทนาวินิมุตฺตสงฺขตธมฺเม สุขเวทนาย จ ยถา อิธ สงฺขารทุกฺขตา วิปริณามทุกฺขตาติ ทุกฺขปริยาโย นิรุปฺปเตว, ตสฺมา ทุกฺขสภาโว ธมฺโม เอเกน ทุกฺขสทฺเทน วิเสเสตฺวา วุตฺโต ‘‘ทุกฺขทุกฺขตา’’ติฯ เสสปททฺวเยติ สงฺขารทุกฺขตา วิปริณามทุกฺขตาติ เอตสฺมิํ ปททฺวเยฯ สงฺขารภาเวน ทุกฺขสภาโว สงฺขารทุกฺขตาฯ สุขสฺส วิปริณามเนน ทุกฺขสภาโว วิปริณามทุกฺขตาฯ

ธมฺมวาทีปญฺหสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

16. ทุกฺกรปญฺหสุตฺตวณฺณนา

[329] ปพฺพชฺชายาติ ปพฺพชิตปฏิปตฺติยํฯ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน ภิกฺขูติ ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺชมาโน ภิกฺขุฯ ปาตนฺติ ปาโตฯ นจิรสฺสนฺติ ขิปฺปเมวฯ เตนาห ‘‘ลหุเยวา’’ติฯ

ทุกฺกรปญฺหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ชมฺพุขาทกสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สามณฺฑกสํยุตฺตวณฺณนา

[330-331] อิมินาว นเยนาติ โย ชมฺพุขาทกสํยุตฺเต อตฺถนโย, อิมินาว นเยนฯ อิมินา หิ ทฺเว สํยุตฺตานิ ปาฬิโต อตฺถโต จ อญฺญมญฺญํ สทิสาเนวาติ ทสฺเสติฯ

สามณฺฑกสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ